In deze column gaat onze wethouder Joost Pals in op de oplopende kosten van de jeugdzorg. Vooral de extreme toename van lichte jeugdhulp zorgt voor een onhoudbare situatie. Dat zal anders moeten, zodat jongeren die echt zwaardere zorg nodig hebben die ook kunnen blijven krijgen en niet in de kou komen te staan.
In Bergen op Zoom gaat ongeveer de helft van het gemeentebudget naar het sociaal domein. Denk aan de WMO, armoedebeleid, uitkeringen - en de jeugdzorg. Die laatste kost steeds meer. In 2020 nog 18 miljoen euro, in 2025 naar verwachting zo’n 30 miljoen. Een stijging van 66 procent in vijf jaar tijd. Ter vergelijking: het totale gemeentebudget groeide met 18 procent en de inflatie was 22 procent. Kortom: de jeugdzorg stijgt reëel fors - en veel harder dan de rest.
De jeugd van tegenwoordig
In 2000 kreeg 1 op de 27 kinderen jeugdzorg. Nu is dat 1 op de 7. Bijna vier keer zoveel! Is de jeugd van tegenwoordig dan echt zó anders? Natuurlijk zijn er verschillen. Maar laten we eerlijk zijn: de uitspraak ‘de jeugd van tegenwoordig’ is van alle tijden. Dat werd 25 jaar geleden al gezegd. Dat wordt nu gezegd. En dat zal over 25 jaar in 2050 niet anders zijn.
Toename komt vooral door lichtere zorg
De toename zit vooral in de lichtere vormen van zorg, zoals ambulante begeleiding. Dat is dus zonder verblijf in een zorginstelling. De zwaardere, klinische zorg (dus mét verblijf) bleef redelijk stabiel. In 2015 kregen 40.000 jongeren klinische zorg, in 2023 waren dat er 43.000. Maar de lichtere zorgvormen schieten door het plafond - en daarmee ook de kosten.
Niet vol te houden
In Bergen op Zoom betekent dat sinds 2021 zo’n 3 miljoen euro extra per jaar. En het kabinet? Dat kort de gemeenten. Ook de Voorjaarsnota biedt geen soelaas. Om het verschil dan maar op te vangen met ozb-opbrengsten? Sowieso een onzalig plan, maar ook dat is onhaalbaar. Dan moet de ozb namelijk elk jaar met 16 procent omhoog. Niet vol te houden.
Zelfs de Jeugdautoriteit zegt het: meer geld lost het probleem niet op. Slechts 10 tot 12 procent van de interventies in de jeugdzorg is bewezen effectief. Ook wordt de arbeidsmarkt steeds krapper: waar halen we de zorgmedewerkers vandaan? Over de oplopende kosten zegt de Jeugdautoriteit:
"Het is niet zo dat meer geld alle problemen op zou lossen. Het stelsel wordt onbetaalbaar en onhoudbaar en ook wanneer meer financiële middelen beschikbaar zouden zijn, zouden de problemen niet verdwijnen. Meer geld aan zorg uitgeven betekent ook niet noodzakelijkerwijs dat de zorg beter of toegankelijker wordt."
Hervormingsagenda Jeugd
De rijksoverheid kwam met een ‘Hervormingsagenda Jeugd’. Met ronkende zinnen als: ‘We gaan uit van een inclusieve samenleving waarin iedereen, ongeacht kwetsbaarheid of beperking, kan aanpak meedoen’ en ‘Dat vraagt allereerst vertrouwen in en versterking van de directe leefomgeving en sociale basis’ en ‘Jeugdhulp, zowel voor lichte als voor zware problematiek, sluit altijd aan bij de leefwereld van jeugdigen en de omgeving waarin zij zich bevinden’. Mij geven zulke woorden alleen jeuk.
Verhullende kletstaal
Begrijp me goed: goede zorg is ontzettend belangrijk. Zeker ook voor jongeren. Daar is geen discussie over. Maar dit soort kletstaal staat in een document met een hele duidelijk opdracht: het moet met minder geld. En dat kán ook niet anders. Het is typisch wat je de rijksoverheid keer op keer ziet doen: de echte boodschap verhullen met een hoop kletstaal.Verkeerde bezuiniging
Kwalijk wordt het in het hoofdstuk ‘Terugdringend residentiële jeugdhulp: zo thuis mogelijk’. Dit gaat dus over de klinische zorg. Jongeren die verblijven in een zorginstelling. Zwaardere vormen van zorg. Dat is zorg die er altijd zou moeten zijn - en juist dié komt dan onder vuur!
Een ordinaire bezuiniging die wordt verkocht als een kwaliteitsverbetering: ‘zo thuis mogelijk’. Precies zoals eerder gebeurde in de ggz (‘ambulantisering’) met destareuze gevolgen - zowel voor degene die zorg nodig heeft als voor buurtbewoners.
Erkennen: niet alles is jeugdzorg
De echte en onvermijdelijke oplossing? Eerlijk zijn: niet alles is jeugdzorg. Sommige dingen horen bij het opvoeden. Een kind dat brutaal doet of even niet lekker in z’n vel zit, heeft niet meteen een hulpverlener nodig. Of zoals Wim Groot, hoogleraar gezondheidseconomie aan de Universiteit Maastricht zegt:
"Ouders in Nederland vinden het heel normaal om voor hun kinderen een beroep te doen op professionals. Alle seinen staan op ‘meer, meer, meer’. We zijn als samenleving gewend dat er altijd iemand is om onze problemen op te lossen. Zo’n trend is moeilijk te keren."
Stop de aanbodmachine
Ook aan de kant van de hulpverleners moet het anders. Zij zullen bij de ‘toegang’ tot de jeugdzorg kritischer moeten zijn bij lichtere zorgvragen. Jongeren belanden te snel in een zorgtraject, terwijl dat lang niet altijd nodig is. Ondertussen komen juist de jongeren die écht hulp nodig hebben in de knel - omdat die meer kosten. Dus niet een ‘aanbodmachine’ die jongeren al te snel in een zorgaanbod duwt. Nogmaals hoogleraar Groot:
"Het paradoxale van de toename van jeugdzorg is dat veel gemeenten zijn gaan bezuinigen op de jongeren die veel zorg nodig hebben, omdat die relatief veel geld kosten. Maar dat zijn de kinderen die het ‘t hardste nodig hebben. Juist zij zouden beschermd moeten worden. Ondertussen doen gemeenten weinig om de toeloop naar de jeugdzorg af te laten nemen."
Reikwijdte van de jeugdzorg
Gelukkig komt er wetgeving aan die de scheefgroei herstelt. Maar gemeenten kunnen niet wachten tot Den Haag met resultaten komt. Ook zonder nieuwe wetten moeten we nú anders gaan kijken naar wat zorg is - en wat niet. Het gezond verstand mag weer een grotere rol spelen. Zorg is cruciaal, vooral voor de kwetsbare jongeren die het écht nodig hebben. Maar laten we ophouden alles ‘jeugdhulp’ te noemen. Soms is het gewoon opvoeden.
Joost Pals, 18 mei 2025
