De druk neemt toe in de gesprekken die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voert met het kabinet. Al tijden lopen er discussies over een eerlijke bekostiging van de gemeenten voor het uitvoeren van taken. Vooralsnog zonder resultaat. Inmiddels heeft de VNG een ultimatum gesteld: als er 14 april nog geen duidelijkheid is, dan gaan de gemeenten naar de rechter. De maat is vol. Onze wethouder Joost Pals (financiën) schrijft erover in deze column.
De discussie gaat in de kern om twee onderwerpen - waar ik al vaker over schreef: het ravijnjaar en de jeugdzorg.
Eigen problemen opgelost
In het verleden heeft Bergen op Zoom ook z’n eigen problemen veroorzaakt. In het bijzonder Nedalco en Bergse Haven, maar ook breder: meer geld uitgeven dan er was. Dat gaat natuurlijk een keer mis - en zo ging het ook. Sinds het Focusakkoord is de kentering gekomen en in de afgelopen jaren hebben we door discipline de financiële positie op orde weten te krijgen.
Nu problemen door kabinet
Maar dan heb je het bijna op orde - dan komt de Rijksoverheid met drastische en ondoordachte kortingen. Een ravijnjaar van 3 miljard euro. Maar ook jarenlang te weinig betalen voor het uitvoeren van de jeugdzorg.
Voor de jeugdzorg moest een onafhankelijke commissie van deskundigen, onder leiding van voormalig minister Van Ark, een uitspraak doen. Eind januari was het zover. In een rapport van 93 pagina’s kwam deze commissie tot de conclusie dat het klopt wat de gemeenten al langer zeiden: de huidige bekostiging is oneerlijk en het is aantoonbaar dat het kabinet te weinig geld beschikbaar stelt voor het uitvoeren van de jeugdzorg. Onder meer door een verkeerde manier van indexeren.
Oneerlijke bekostiging jeugdzorg
Ook al stelde de commissie de gemeenten in het gelijk, toch zat er een merkwaardige redenering in het advies: het kabinet moet 50% voor zijn rekening nemen van deze fout en de gemeenten alsnog de andere 50%. Ieder de helft dus: het lijkt een soort Salomonsoordeel.
Afgelopen maandag 17 maart werd dat rapport besproken in het zogenoemde ‘Overhedenoverleg’ waar het kabinet aan tafel zit samen met de vertegenwoordigers van de provincies, gemeenten en waterschappen. Opnieuw kwam er geen duidelijkheid van het kabinet.
Dus je hebt een onafhankelijke commissie van deskundigen. Die komt in januari met een advies. En dan kom je half maart als kabinet nog steeds niet verder dan ‘we weten nog niet hoe we omgaan met dat advies’.
De maat is vol
Voor de gemeenten is de maat vol. Afgelopen vrijdag 21 maart kwamen uit heel het land wethouders van financiën naar het kantoor van de VNG in Den Haag. Ik was daar ook bij.
Op tafel lag een voorstel van het VNG-bestuur om een ultimatum te stellen en een juridische procedure voor te bereiden. Als het kabinet op 14 april nog geen sjoege geeft en het advies van de commissie niet van kaft tot kaft overneemt, dan volgt een formele ingebrekestelling en als daar niets op volgt dan zien we elkaar bij de rechter. De brieven liggen al klaar.
Voor bestuurlijke begrippen is dat een haast onvoorstelbare stap: de ene overheid die een rechtszaak voert tegen de andere overheid. Heel onwenselijk en op die manier niet eerder vertoond, maar het kan niet anders. Er was daarom ook breed draagvlak onder de aanwezige wethouders. Zelf sta ik daar ook helemaal achter.
Dit raakt onze inwoners
Want het betekent nogal wat. Dit gaat niet om abstracte dingen als commissies en hoe overheden met elkaar omgaan. Dit betekent of een zwembad of een bibliotheek open kan blijven of gesloten moet worden. Het gaat om ingrijpende besluiten die inwoners direct zullen raken.
Dan kan de PVV op twitter lekker populair doen over ‘goedkopere boodschappen’, maar als het kabinet niet beweegt, dan is die club van Wilders rechtstreeks verantwoordelijk voor het kapot maken van belangrijke voorzieningen.
Dan mogen ze ook uitleggen aan ‘Henk en Ingrid’ waarom hun kinderen straks niet meer naar de bieb of het zwembad kunnen gaan. Waarom het beschut werk bij de werkvoorziening niet overeind kan blijven. Waarom er geen geld is om wegen normaal te onderhouden en verkeersveilig in te richten. Waarom er bezuinigd moet worden op handhaving en veiligheid.
Goed bestuur…
Maar ook een NSC dat lekker vrijblijvend kletst over ‘goed bestuur’ heeft boter op het hoofd. Hoe kun je spreken over goed bestuur, wanneer je als kabinet aantoonbaar onvoldoende geld beschikbaar stelt voor de uitvoering van de jeugdzorg? En waardoor gemeenten op allerlei andere taken moeten bezuinigen om de kosten voor de jeugdzorg te kunnen betalen.
Want dat is nog goed om te noemen: jeugdzorg is wat ze in jargon noemen een ‘open eind regeling’. Je kunt niet zeggen ‘loket jeugdzorg is dicht tot 31 december’. Da’s maar goed ook, maar het betekent wel dat de tekorten op jeugdzorg terechtkomen op hele andere begrotingsposten. Zoals minder budget voor handhaving en veiligheid of voor het onderhoud van de straten. Omdat het kabinet op een verkeerde manier indexeert, neemt dat effect bovendien van jaar tot jaar toe.
Het gaat om miljoenen
Ook in eurobedragen gaat het echt ergens over. Voor Bergen op Zoom betekent het advies van die deskundigencommissie een verschil van ongeveer 3 miljoen in 2025 dat in 2026 oploopt naar bijna 9 miljoen en in 2027 bijna 11 miljoen. Alle andere gemeenten in Nederland zitten in een vergelijkbaar schuitje.
Het is te hopen dat dit kabinet toch nog bij zinnen komt en een enorme puinhoop voorkomt, door in ieder geval het deskundigenadvies over te nemen én het ravijnjaar substantieel te verkleinen. Daar zullen de Nederlandse gemeenten zich in elk geval keihard voor inzetten - en geen middel schuwen. Wordt vervolgd.
Joost Pals, 23 maart 2025
